Antibioticaresiduen in voedsel en diervoeders

Wetgeving, risicoanalyse en laboratoriumcontrole.

Toepassing en risico's

Binnen de voedselproductieketen zijn antibiotica primair toegepast in de veehouderij. Oorspronkelijk ingezet voor infectiebehandeling en -preventie, is het gebruik binnen de EU sterk gereguleerd vanwege zorgen over antimicrobiële resistentie (AMR). Residuen in voedingsmiddelen vormen een risico voor volksgezondheid, vooral bij overschrijding van wettelijke grenzen.

Europese regelgeving: verbod op preventief gebruik

Sinds 2022 gelden strikte regels binnen de Europese Unie:

• Verordening (EU) 2019/6
  Verbiedt groepsgewijze, preventieve toepassing van antibiotica bij dieren.
• Verordening (EU) 2019/4
  Regelt dat gemedicineerd diervoeder uitsluitend mag worden verstrekt op veterinair recept.
• Verordening (EU) 37/2010
  Bepaalt de Maximum Residue Limits (MRL's) voor farmaceutisch werkzame stoffen in producten van dierlijke oorsprong.

Aanvullend zijn Verordeningen (EG) 178/2002, 183/2005 en 767/2009 van toepassing op traceerbaarheid, hygiëne en etikettering.

Monitoring en incidenten

Volgens de NVWA-monitoringsrapporten (2023) bevatte 2,6% van 2800 geanalyseerde monsters residuen van antibiotica. Overtredingen kwamen vooral voor bij geïmporteerde honing (chloramfenicol) en eiproducten van buiten de EU.

Praktijkvoorbeeld

In 2022 werd in een Braziliaanse partij kipfilet een sulfadiazinegehalte van 187 µg/kg vastgesteld (MRL = 100 µg/kg). De partij werd geblokkeerd en uit de markt gehaald.

Laboratoriumcontrole: van screening tot confirmatie

TLR voert controle van antibioticaresiduen uit volgens ISO 17025 (RvA L059). Methodisch onderscheid:

• Screening:
  Microbiële inhibitie (four-plate test), ELISA.
• Confirmatie:
  LC-MS/MS voor molecuulspecifieke identificatie en gehaltebepaling t.o.v. MRL.

Risico's voor voedselveiligheid

Voedselproducten kunnen residuen bevatten door overschrijding van wachttijden of kruiscontaminatie. Relevante risico's:

• Allergische reacties bij gevoelige consumenten.
• Overdracht van resistente bacteriën of genen.
• Verstoring van darmflora bij chronische blootstelling.

Strikte naleving van wachttijden en laboratoriumcontrole is vereist om deze risico's te minimaliseren.

Diervoedersector: van risico naar borging

Antimicrobiële stoffen zijn uitsluitend toegestaan in medicinale voeders. Risicobeheersing binnen de sector vindt plaats via:

• GMP+ FSA-certificering:
  Verplicht voor monitoring op verboden stoffen en kruisbesmetting.
• SecureFeed-controle:
  Risicogericht toezicht op carry-over tussen productiebatches.
• Mestonderzoek:
  Kan residusporen aantonen die aanleiding geven tot nadere controle.
  Let op: deze methode is indicatief en dient als signaalfunctie, niet als directe bewijsvoering.

Praktijkvoorbeeld

In 2021 werd tylosine gedetecteerd in retourvoer voor vleeskuikens. Analyse toonde contaminatie na batchwisseling. Sindsdien is spoelreiniging verplicht gesteld voor medicinale productlijnen.

Risicobeoordeling en vervolg

Bij aantoonbare overschrijding:

• RIVM of NVWA voert risicobeoordeling uit op basis van de ADI (Aanvaardbare Dagelijkse Inname).
• Betreffende partij wordt geblokkeerd.
• Contra-expertise is verplicht.

Conclusie

Antibioticaresiduen zijn juridisch begrensd, analytisch aantoonbaar en ketentechnisch beheersbaar. TLR ondersteunt producenten met ISO/IEC 17025-geaccrediteerde analyses, gevalideerde LC-MS/MS-methoden en sectorgerichte rapportage. Systematische monitoring via GMP+, SecureFeed en NVWA blijft essentieel voor borging van voedselveiligheid, markttoegang en consumentenvertrouwen. De betreffende analysemethoden voor antibioticaresiduen vallen onder de actuele RvA-accreditatie van TLR (L059, geldig tot 01-02-2028) zoals vastgelegd in de accreditatiescope.