PFAS: de onzichtbare indringers in ons voedsel

PFAS een onzichtbare stof, ooit geprezen om zijn water- en vetafstotende eigenschappen, die nu wereldwijd wordt aangetroffen in ons milieu en voedsel. Dit is het verhaal van PFAS - per- en polyfluoralkylstoffen - een groep van meer dan 4.000 door de mens gemaakte chemicaliën die van nature niet in het milieu voorkomen.

Wat zijn PFAS?

PFAS zijn chemische stoffen die sinds de jaren vijftig worden gebruikt vanwege hun unieke eigenschappen: ze zijn water-, vet- en vuilafstotend en bestand tegen hoge temperaturen. Hierdoor zijn ze toegepast in diverse producten zoals anti-aanbaklagen in pannen, waterafstotende kleding, voedselverpakkingen en brandblusschuim.

Hoe komen PFAS in het milieu en ons voedsel terecht?

Tijdens de productie en het gebruik van PFAS-houdende producten kunnen deze stoffen vrijkomen en in het milieu terechtkomen via lucht, water en bodem. Eenmaal in het milieu zijn PFAS persistent; ze breken nauwelijks af en kunnen zich ophopen in levende organismen. Via deze weg kunnen PFAS uiteindelijk in ons voedsel en drinkwater belanden.

Waarom is onderzoek naar PFAS in voedingsmiddelen belangrijk?

Recent onderzoek van het RIVM toont aan dat mensen in Nederland via voedsel en drinkwater te veel PFAS binnenkrijgen. Voedingsmiddelen zoals vis, vlees, eieren en melkproducten kunnen PFAS bevatten, vooral als ze afkomstig zijn uit gebieden met verhoogde milieubelasting.

Langdurige blootstelling aan PFAS kan schadelijke effecten hebben op de gezondheid, waaronder effecten op het immuunsysteem, lever en voortplanting.

Wat wordt er gedaan om PFAS in voedsel te monitoren?

Sinds 2023 gelden er binnen de EU maximumgehaltes voor bepaalde PFAS in specifieke levensmiddelen, zoals vis, vlees en eieren. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) houdt toezicht op deze normen door middel van steekproeven en analyses. Daarnaast zijn producenten verplicht om PFAS in hun producten te monitoren en beheersmaatregelen op te nemen in hun voedselveiligheidsplannen.

Europese regelgeving

1. Verordening (EU) 2022/2388
   Deze verordening wijzigt Verordening (EG) nr. 1881/2006 en stelt maximumgehalten vast voor vier specifieke PFAS: PFOS, PFOA, PFNA en PFHxS, evenals voor de som van deze stoffen in bepaalde levensmiddelen zoals eieren, vis, vlees en schaaldieren.
2. Uitvoeringsverordening (EU) 2022/1428
   Deze verordening beschrijft de methoden voor bemonstering en analyse van PFAS in bepaalde levensmiddelen, met als doel uniforme controleprocedures binnen de EU te waarborgen.

• Aanbeveling (EU) 2022/1431
  Deze aanbeveling moedigt lidstaten aan om de aanwezigheid van een bredere reeks PFAS in voedsel te monitoren en stelt richtwaarden vast waarboven nader onderzoek naar de bron van besmetting wordt aanbevolen.

PFAS in voeding: risico's, regelgeving en controle

Wat zijn PFAS?

PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen) zijn meer dan 4.000 door de mens gemaakte chemicaliën. Ze zijn water-, vet- en vuilafstotend en bestand tegen hitte. Toepassingen zijn onder meer:

• Anti-aanbaklagen in kookgerei
• Waterafstotende textielcoatings
• Voedselverpakkingen
• Brandblusschuimen

PFAS worden sinds de jaren vijftig gebruikt en komen via diverse routes in het milieu terecht. Ze breken daar nauwelijks af.

Hoe belanden PFAS in voedsel?

PFAS verspreiden zich via:

• Productie en afvalstromen
• Lucht, water en bodem
• Ophoping in planten en dieren

Via deze weg kunnen PFAS voorkomen in:

• Vis en schaaldieren
• Vlees en eieren
• Melk en zuivelproducten

Vooral in regio's met verhoogde milieubelasting is dit een reëel risico.

Gezondheidsrisico's

Volgens het RIVM krijgen veel Nederlanders via voedsel en drinkwater meer PFAS binnen dan de gezondheidskundige richtwaarden toelaten. Mogelijke langetermijneffecten zijn:

• Verstoring van het immuunsysteem
• Schade aan lever en nieren
• Effecten op de voortplanting

Europese regelgeving

Vanaf 2023 gelden grenswaarden voor vier PFAS in voeding:

Verantwoordelijkheden voor producenten

• Periodieke analyse van eindproducten
• Risicobeoordeling in voedselveiligheidsplan (HACCP)
• Herkomstonderzoek bij grondstoffen

De NVWA houdt toezicht op naleving via officiële steekproeven. TLR voert PFAS-analyses uit conform de vastgestelde EU-methoden.

Praktijkcasus: verhoogde PFAS in eieren

Een producent van scharreleieren schakelde TLR in na melding van verhoogde PFAS-waarden. Analyse toonde overschrijding van de somwaarde (EU 2022/2388). Herkomstonderzoek wees uit dat het voer was geproduceerd met vismeel uit een risicogebied. Het voer werd aangepast en nieuwe partijen werden preventief bemonsterd.

Resultaat: productherstel, bronreductie en versterking van het voedselveiligheidsplan.

Conclusie

PFAS zijn persistent en komen in uiteenlopende voedingsmiddelen terecht. Door monitoring, labanalyse en regelgeving kunnen producenten de blootstelling beperken. TLR ondersteunt deze aanpak met gevalideerde meetmethoden en advisering bij brononderzoek.